Gazeteci/Muhabir Selda Manduz, InsideTurkey.news için "Türkiye'nin Geleneksel At Sporu Cirit ile Tanışın" adlı bir yazı kaleme aldı.

İşte o yazı...

TÜRKİYE'NİN GELENEKSEL AT SPORU CİRİT İLE TANIŞIN

Karların ortasında geniş bir alanda at üzerindeki erkekler hakemden gelecek “başla” hamlesini bekliyor. Karşıya karşıya duran atlı erkeklerin takımını bir sınır çizgisi belirliyor. Hakemin düdüğü çalmasıyla birlikte elinde yaklaşık bir metrelik (sopa) cirit bulunan en genç erkek, rakip takımdan bir oyuncuya seslenerek ciritini ona fırlatıyor ve kendi takımına doğru atını dörtnala sürüyor. Savunma pozisyonundaki ciritçi saldırı pozisyonuna geçerek, kendisine cirit fırlatan rakibini kovalamaya başlıyor. Koşan atların ardında bıraktığı kar tozu ve dondurucu ayaza rağmen ciritçiler ve atlar kan ter içindedir. İzleyenlerin tezahüratları, oyuncuların heyecanı, buz gibi hava ve koşturan atlar, insanın içini ürperten savaş sahnesini anımsatıyor.

Atlı Cirit kökleri Orta Asya'ya dayanan, savaş oyunu olarak kurgulanmış at üzerinde oynanan geleneksel spor dallarından biridir. 

Atlı Cirit, denge ve estetik sanatı olarak da nitelendirilebilir. Atıyla uyumlu olmayan, atıyla iletişim kuramayan atıyla bütünleşmeyen hiçbir ciritçinin bu sporda başarılı olma şansı yoktur. Çünkü atını sadece gemiyle değil vücuduyla ve aklıyla kontrol eder. Bu nedenle at, sahibinin dengesine göre yönünü değiştirir ve dönüşlerini yapar.

Savaş oyunu olarak kurgulanan Atlı Cirit, ‘savaş hukuku’ ya da ‘savaş ahlakı’ olarak değerlendirilebilecek kurallarla oynanır. 

Bireysel bir oyun olmasının yanı sıra aynı zamanda takım oyunudur. Düşmanı takım halinde yenmek cirit müsabakalarının ana konusudur. 

Cirit oyununda kullanılan savaş taktiklerinde bireysel başarılar takım ruhuyla uyumlu olduğunda galibiyet kaçınılmaz olur. Tek başına bir ciritçinin başarısı, zaferle sonuçlanmayabilir, galibiyeti getiren takımın ortak mücadelesi ve takım ruhudur.

Ahlaki değerlere sahip olan Atlı Cirit oyununun en temel özelliklerinden birisi de ‘rakibi affetme, bağışlama’ gibi erdemlere sahip olmasıdır.

Örneğin, güçsüz düşen rakibine vurmak yerine onu bağışlayan,  önünü kesip, ona ciritle vurma fırsatı varken vurmayan sporcuların bu davranışları Atlı Cirit oyunun sahip olduğu erdemi ortaya koyarken bu erdeme sahip olan sporcuların takımına da puan kazandırmaktadır.

'SOSYALLEŞİP EĞLENİYORUZ'

15 yaşından bu yana Atlı Cirit yaptığını söyleyen 24 yaşındaki Burak Koçak, çiftçilik yapıyor.

Sahip olduğu atına çocuğu gibi baktığını söyleyen Koçak, at sevgisinin genlerinde olduğunu belirterek, "Babam ve dedem atları çok seviyordu. At sevgisi bizde genetik. Atıma çocuk gibi bakıyorum. Biz ciritle, sosyalleşip eğleniyoruz sevgi budur." diyor.

Uzun yıllardır cirit oynadığını söyleyen Bilal Polat, çiftçi ve kendisine ait atıyla cirit oynuyor.

Atlı Cirit’in desteklenmesi gerektiğini talep eden Polat, "Yaşam tarzımız cirit bizim. Gelenek olduğu için oynuyoruz. Yaşatmak ve aktarmak istiyoruz. Bir tane atım var.  Tımarını, suyunu, yemini hiç eksik etmiyoruz. Bazen yaralanmalar olabiliyor. Bunun nedeni sağlıklı bir pistin olmaması. Cirit sahasının kötü koşulları yaralanmalara neden oluyor" ifadelerini kullanıyor.

Atlı Cirit Spor Kulübü Deneği Başkanı Selçuk Başkaya, Atlı Cirit'in atların refahı açısından çok faydalı olduğunu savunuyor.

Yaklaşık 18 yıldır cirit oynadığını ve 10 tane atı olduğunu söyleyen Başkaya, müsabakalarda "ufak tefek yaralanmalar" olduğunu ifade ediyor. Başkaya, ata cirit atılmasının ceza puanı alınmasına neden olduğunun altını çiziyor.

Başkaya, "Yaralanma durumunda şikayetçi olunmuyor. Cirit oyununun sonunda bir ödül mekanizmamız yok. Biz ata sporumuzu yaşatmaya çalışıyoruz. Hiçbir kurum ve kuruluştan destek almıyoruz. Atlarımıza kendimiz bakıyoruz, organizasyonları kendimiz yapıyoruz.” İfadesini kullanıyor.

Kars Veteriner Hekimleri Odası (VHO) Başkanı Ercan Ödül, Atlı Cirit'in atların refahı bakımından oldukça önemli olduğunu ayrıca Atlı Cirit etkinliklerine çıkan atlara çok iyi bakıldığını ve sürekli veteriner kontrollerinin yapıldığını söylüyor.

Türkiye Atlı Cirit Federasyonun Kars’ta temsilciliği olduğunu söyleyen  Ödül, buna rağmen şehirdeki cirit müsabakalarının hobi olarak yapıldığını savunuyor.

Erzurum ve Uşak’taki kulüplerin destek aldığının altını çizen Ödül, "Kars’ta cirit federasyonun temsilcisi var. Federasyona bağlı olarak iş yapan 14 tane kulüp var.  Uşakta 38 tane Erzurum’da 30’un üstünde kulüp var ve bunlar federasyondan destek alıyor. Bu kulüpler aynı zamanda profesyonel. Kars Selim’deki kulüpler çok amatörler. Devlet ve hükümetten destek almıyorlar " diyor.

"Cirit sporunun ata bir zararı var mı? Sorusunu yönelttiğimiz Vateriner Hekim Ödül, cirit sayesinde atlara kıymet verildiğini savunuyor.

Ödül, ”Hem veteriner hekim olarak hem de izleyen biri olarak şunu söyleyebilirim: Atlar çok değer verilen, sağlıkları için ciddi çabalar sarfedilen hayvanlardır. Ciritte özne at. Destek alan ciritçi atına çok daha iyi bakabilir" diyor.

Ödül, "At ve binici arasında bir ahenk olmak zorunda. O ahenk olmadan cirit yapabilmeniz ya da atın sizi sırtında taşıması mümkün değil. Bir öküze sopayla vurup istediğiniz yere götürebilirsiniz bunu ata yapmanız mümkün değil. Ata zorla bir şey yaptıramazsınız. At sizi gerçekten sevmeli, size saygı duymalı liderliğinizden ve onu yönetmenizden memnun olmalı.  Cirite çıkan at tımarlanır, antrenmanı yapılır, iyi beslenir. Bölgede at ve atının rahvan oluşu statü ve saygınlık nedenidir” diyor.

'ATLAR KOŞMAK ÜZERE KURGULANMIŞ HAYVANLAR'

Cirit yapan atların daha sağlıklı ve zinde olduğunu söyleyen Ödül, "Atlar yaratılış gereği koşmak üzere kurgulanmış hayvanlardır.  Bu hayvan, koşunca rahatladığı için koşması gerekiyor. Cirite çıkan hayvanlar belli bir kondisyonda olan hayvanlardır. Cirite çıkan atın belli bir güçte, belli bir yaşta ve zindelikte olması gerekiyor. Zaten zinde olmayan bir hayvanın cirite çıkması mümkün olmadığı gibi binici ile de pist ile de uyum sağlaması mümkün değil " ifadelerini kullanıyor.

Cirite çıkan atların sağlıklı olduğunu söyleyen Ödül, "Bize göre cirite çıkan atlarda ciddi sağlık sorunları oluşmuyor. Biz derken 33 yıllık bir kurumdan, Kars Veteriner Hekimler Odası'ndan bahsediyorum. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi'de, Tarım İl Müdürlüğü'nde  çalışan veteriner hekimlerimiz var.  Bu üç grupla görüştüğüm için söylüyorum. Biz hali hazırda ciritten kaynaklı bir yaralanma ya da hastalığa denk gelmedik. Ciddi sakatlıklara rastlamadık. Aksine, yaz dönemi kullanılan kışın bakılmayan atlarda ve ağıldan çıkmayan atlarda daha ciddi problemler gelişiyor.  Atlar çok hassas canlılardır" dedi.

Atlı Cirit, Türkiye'de genellikle Kars, Ardahan, Uşak ve Erzurum'da oynanıyor.  

Türkiye'nin doğusunda bulunan, Ermenistan’a sınırı olan Kars'ta oynanan Atlı Cirit oyunu, Selim İlçesi’nin köylerinde 15 günde bir düzenlenen etkinliklerle sergileniyor.

Kars'ta 10 yıl öncesine kadar köylülerin kendi aralarında eğlence amaçlı oynadıkları atlı cirit, artık daha profesyonel bir oyuna dönüşmüş durumda. Kars'ta yaklaşık 10 tane Atlı Cirit Derneği ya da spor kulübü bulunuyor. 

Öte yandan, yüzyıllardan beri oynanan ve günümüzde bir ata sporu olarak nitelendirilen cirit, 16. yüzyılda bir savaş oyunu olarak kabul edilmişti.

19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve sarayının en büyük gösteri sporu ve oyunu olan, Cirit, aynı zamanda tehlikeli bir oyun olması sebebi ile 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasaklandı.

Günümüzde devam eden Atlı Cirit müsabakalarında ciddi yaralanmalar ve ölümlü kazalar meydana gelebiliyor.

Her ne kadar Atlı Cirit oynayanlar, Atlı Cirit spor külüpleri ve izleyciler ciritin yaşatılması gerektiğini ve tehlikeli olmadığını savunsada aksini düşünenler de var.

Kars Can Dostları Sokak Hayvanları Derneği Başkanı Berivan Buğan, cirit sahalarının sağlıksızlığına dikkat çekerek müsabakaların denetlenmesi gerektiğini savunuyor.

Ardahan’ın Çıldır İlçesi’nde bulunan ve kış boyunca buz tutan Çıldır Gölü’ndeki müsabakaları eleştiren Buğan, “Cirit sahasının sürülmesi ve yumuşak topraktan olması gerekiyor. Yalnız burada kışın Çıldır Gölü'nde yapılan müsabakalara tanıklık ediyoruz. Buz tutmuş göl üzerinde yapılan müsabakalarda hem binicinin hem de atın yaşamı riske atılıyor. Üstelik Çıldır Gölü üzerinde ‘cirit oynatıyoruz’ diye, övünüyorlar. Bu kabul edilebilir bir şey değil” diyor.

Cirit oynayan atlarda sık rastalan ağız kanamaları ve yaralanmaları anımsatan Buğan, “Atlarda kullanılan semer ya da eğerlerin iç kısmının kauçuk olması gerekiyor fakat tahtadan yapıyorlar.  Ucuz ekipman kullanımı, ekonomik koşullar gerekçe gösterilerek savunulamaz. Ekipman alamıyorlarsa cirit oynamasınlar ya da proje geliştirip ekipmana ulaşmanın yolunu bulsunlar. Bu konuda, Tarım İl Müdürlüğü'nün cirit müsabakalarını denetlemesi gerekiyor” ifadelerini kullanıyor.

‘CİRİTİN DEĞER KATTIĞI AT SADECE CİRİTE ÇIKABİLEN ATTIR’

Ciritte kullanım süresi dolan atların doğaya bırakıldığını söyleyen Buğan, yaralanan ve ciritte kullanılmayan atlar için çiftlik yapılmasını öneriyor.

Ciritte kullanılan atlar için yeterli tedbir alınmadığını ifade Buğan, gerekli tedbirlerin alınması gerektiğini vurguluyor:

Yerel kulüplerin bağlı olduğu federasyonun cirit müsabakalarını denetlemesi usule uygun oynaması için denetim mekanizması oluşturulmalı.  Atlı ciritte kullanılan sopaların özel bir ağaçtan yapılıp uçlarına plastik takılması gerekiyor. Burada kullanılan sopaların tek tarafında plastik var ve hangi malzemenin kullanıldığı belli değil. Cirit sadece biniciye atılabilir, ata atılamaz atın yaralanmaması lazım. Bunun içinde denetim şart. Sahanın taşlı olması ya da sürülmemiş olması atlara ciddi zarar veriyor. Yumuşak olmayan zemin atların toynaklarına zarar veriyor ve at ölene kadar topal kalabiliyor. Örneğin bir at bacağından yaralanırsa o at zaten ciritte kullanılamaz, bahsedilen bakımı da görmez.  At ve eşeklerle ilgili çok fazla ihbar alıyoruz.  Bacağından yaralanan ata ölmüş gözüyle bakıyorlar ve doğaya bırakıyorlar. Bu konuda çok ihbar alıyoruz. (Bacağı kırılan at, yaralanan at vs) Biz de Doğa Koruma Milli Parklar Şube Müdürlüğü’nü devreye koyuyoruz. Büyükbaş hayvanı taşıyabilecek araç yok. Kamyon kiralanması ve veteriner hekimlerin eşlik etmesi gerekiyor. Bir şekilde birilerini devreye koyup doğadaki atları almaya çalışıyoruz ya da yetişemiyoruz, hayvan ölüyor. Kamu-birey fark etmeksizin doğada kalan hayvanları öldürüyorlar. 

Ciritin değer kattığı at sadece cirite çıkabilen attır. Kafasının, boynunun daha uzun olması gerekiyor. Çünkü dönüşlerde daha rahat manevra yapması gerekiyor.  Boyun kırığı, cirite uygun olmayan atlarda ortaya çıkar.

Hayvanlara tozluk takılması gerekiyor, bacakları elastik bandajla sarılmalı. Bunların hiçbiri yapılmıyor. Atların sağlığı iyi diyorlar ama doğadaki atları ne yapacağız? Trafik kazalarında onlarca at ölüyor.  Bu durum ciritte kullanım süresi dolan atlar için de geçerli.

Kamu kurumları ve STK'ların bu işe el atıp bir konrtol mekanizması oluşturması lazım. Yalnız bu yapılmıyor, denetim yok. Her şeyde cirit yapıyorlar düğünden önce gösteri için turistler için sürekli cirit yapıyorlar. Bu hayvana eziyettir. 

SÜREKLİ OYNATMALARI MANTIKLI GELMİYOR BİZE

Cirit için sağlıklı koşulların oluşturulmasını istiyoruz.

-Saha, denetim, hayvan refahı, yaşam alanı, ekipman, aşı, sağlık konrtollerinin yapılması.  Ciritte kullanılmayan atlar için çiftlik yapılsın ve hayvanlar hayatlarının sonuna kadar orada yaşasın.  Bizler kendi yaşam alanımıza bile saygı duymuyoruz. Hayvanların yaşam alanlarını biz işgal ettik, biz onları evcilleştirdik. Onların yaşam hakkına ve yaşam alanlarına saygı duymalıyız.

'GÜNÜMÜZDE SEYİRLİK VE KURALLI BİR OYUN'

'Savaş Sporu Cirit' makalesi ile ciriti inceleyen Giresun Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç.Dr Mehmet Özmen, ciritin bir kural oyunu olduğunu ve şiddet kavramı ile bağdaşmadığını savunuyor.

Özmen, "Şiddet kavramı uygun düşmez diye düşünmekteyim. At'a değneğin değmemesi önemli bir kuraldır. Elbette ki bir savaş sporuydu geçmişte, askeri talim olarak görülürdü. Günümüzde seyirlik  ve daha kurallı bir spor" ifadelerini kullanırken, zaman zaman meydana gelen kazaların önüne geçilebileceğini söylüyor.

'ŞİDDET İDDİALARI TAMAMEN SAÇMALIK'

Şiddet unsurunu kesin bir dille reddeden Başkaya, atların ve ciritçilerin yaralanmasının doğal olduğunu savunuyor.

Atlarda görülen ağız kanamasının kalitesiz ekipman ve acemi biniciden kaynaklandığını söyleyen Başkaya, "Ciritin şiddet oyunu olduğu iddiaları tamamen saçmalık. Cirit oyununda atlarda ağız kanamasına yola açan gemdir ve acemi binici neden olur. Atlar da insanlar da zarar görmüyor. Şiddet içeriyor diyenlerin izlemesi gerekiyor. Benim 10 tane atım var, daha ağzı kanayan olmadı" diyor.

'ŞİDDET İÇERDİĞİNİ SÖYLEMEK DOĞRU BİR YAKLAŞIM DEĞİL'

Kars Veteriner Hekimleri Odası (VHO) Başkanı Ercan Ödül, atlarda  görülen ağız kanamalarının süreklilik arz etmediğini savunuyor.

Ağız yaralanmalarının daha genç ve tecrübesiz atlarda olduğunu söyleyen Ödül, " Kan çıkarsa spor durur. Uluslararası spor müsabakalarında da böyledir. O yüzden bizim için şiddet içerdiğini söylemek doğru bir yaklaşım değil. Bize göre, atlara çok daha iyi bakılıyor.  Kars’taki oyunlar daha geleneksel, daha duygusal oluyor. İnsanlar burada atlarına kıyamıyorlar" diyor.

'DOĞAYA BIRAKILAN ATLAR CİRİT YA DA RAHVAN ATLAR DEĞİL'

Cirite çıkmayan ve rahvan olmayan atların doğaya bırakıldığını ve yaşam haklarının ihlal edildiğini söyleyen Ödül, "Kars’ta kullanılıp doğaya bırakılan atlar var. Biz bunu çok eleştiriyoruz. Çünkü bu sahipsiz bırakılan atlar uzun süre doğada barınamıyor. Yaşam hakları ihlal ediliyor. Trafik yoluna çıkan, atlar trafik kazalarına sebep oluyor ve bu atların hayatlarına mal oluyor. " ifadelerini kullanıyor.