IŞİD, DEAŞ, DAEŞ, ISIS, ISIL, Daesh…
Ayça Söylemez
Hangisi doğru ya da hepsi doğru mu?
Kamuoyunun Irak Şam İslam Devleti olarak tanıdığı örgüt, yıllar içerisinde dokuz farklı isim ve kısaltmayla anıldı.
Tüm dünyaca tanınan bir örgüt olduğundan, farklı dillerdeki çevirileri ve kısaltmaları da farklı oldu.
Şimdi kendine İslam Devleti diyen örgütün isminin “evrimini” sıraladık.
Irak El Kaidesi
Örgütün ilk kurulduğu yıllarda ismi “Cemaat el-Tevhid vel-Cihad”dı.
Ekim 2004'te "Tanzim Kaidat el-Cihad fî Bilâd el-Rafidayn" ya da daha çok bilinen ismiyle “Irak El-Kaidesi” oldu.
Irak İslam Devleti
Melek Ulagay Taylan’ın bianet için hazırladığı “IŞİD'in dünü, bugünü, yarını” başlıklı yazı dizisinde verdiği bilgiye göre, örgüt 2008’de Irak İslam Devleti adıyla Musul’da “merkezi bir yapı” oluşturmak için adım attı.
Irak Levant İslam Devleti (ISIL)
Örgütün lideri Ebubekir el Bağdadi 8 Nisan 2013'de Irak Şam/Levant İslam Devleti'ni ilan etti.
Ahrar el Şam 8 Nisan 2013'te Suriye'nin Kuzeyinde bulunan Rakka şehrini Suriye askeri birliklerinden aldı. Aynı gün el Bagdadi bir açıklama yaparak Irak İslam Devleti olarak Suriye halkının yardım çağrılarına yanıt verdiklerini, birçok savaşçılarını bu ülkeye yollayarak ve onlara her ay mali ve askeri destekte bulunarak Suriye'deki güçlerini pekiştirdiklerini ve bu tarihten sonra El Nusra ve Irak İslam Devletinin birleşerek tek bir ad altında “Irak Levant/Şam İslam Devleti” olarak var olacaklarını açıkladı.
İngilizce’de “The Islamic State in Iraq and the Levant (ISIL)” şeklinde anıldı. “ISIL” kısaltması böyle ortaya çıktı.
“Levant” (Doğu Akdeniz/Doğu Akdeniz ülkeleri) coğrafi bölge olarak Filistin, Ürdün, Lübnan, Suriye, Sina yarımadası ve Hatay'a kadar uzanan bölgeyi kapsıyor.
Irak Şam İslam Devleti (ISIS/IŞİD)
Örgütün en bilinen İngilizce adı: The Islamic State in Iraq and al Sham (ISIS).
Türkçe’ye “Irak Şam İslam Devleti” olarak çevrildi ve şimdi yaygın kullanımda olan “IŞİD” kısaltması böyle ortaya çıktı.
BBC, ISIS’teki “S”lerden birinin Arapça (ve İngilizce) “al Sham”a tekabül ettiğini yazdı. Bunun anlamı da Suriye, Şam kenti ya da Levant (Doğu Akdeniz Ülkeleri) olabilir. BBC, örgütün küresel cihat kavramından hareketle, sözcüğün Doğu Akdeniz olabileceğini tahmin ettiklerini yazdı.
İslam Devleti (İD)
IŞİD'in sözcüsü Ebu Muhammed El Adnani, 30 Haziran 2014’te örgütün kurucusu ve lideri olan Ebu Bekir El Bağdadi’nin halife ilan edildiğini duyurdu.
İsimlerini de son olarak “İslam Devleti” [Islamic State] diye değiştirdiklerini duyurdular. Dolayısıyla “İD/IS” kısaltması da kullanıma girdi.
DAİŞ/DAIŞ
“Irak Şam İslam Devleti”nin Arapça söylenişinin kısaltması.
DAİŞ/DAIŞ kısaltması en çok Kürtçe kaynaklarda, haberlerde kullanılıyor.
Arapçadaki adıyla “Al Devlet-Al-Islamiya Fil Irak Wel Şam" ifadesinin kısaltılmış hali.
Cengiz Çandar da “DAİŞ”in anlamını şöyle açıklıyor: “El Devle el-İslamiyye fi’l Irak ve eş-Şam” adlı örgütün baş harfleri okunduğunda Irak, Arapça ‘ayn’ ile yazıldığından, kısaca “Da’iş” diye telaffuz ediliyor. Şam, Osmanlı döneminin “Bilad eş-Şam”ını. Yani “Şam Ülkesi” anlamında. Yani, Suriye’yi ifade ediyor.
DAEŞ
Örgüt Arapçası olan “Al Devlet-Al-Islamiya Fil Irak Wel Şam" ifadesinin Arapça okunuşu olan “DAEŞ” en yaygın ikinci kullanım.
DAESH
Örgütün Arapçadaki “DAEŞ” olarak kısaltılan adı, İngilizce, Fransızca ve Almanca gibi dillerde “Daesh” veya “Da’esh” olarak okunmaya başladı. Kısaltma olmadığı, başlı başına bir kelime sayıldığı için büyük harfle yazılmıyor.
“DAEŞ” ya da “Daesh”in okunuşunun Arapça’da “nifak çıkaran kişi” veya “bir şeyi ayaklar altında ezen kişi” anlamlarına gelen kelimeleri anımsattığı ya da Arapça bir küfürle aynı tınıya sahip olduğu öne sürülüyor.
IŞİD militanları Irak’ın El Anbar vilayetinde örgüte İslam Devleti yerine “DAEŞ” diyen 12 yaşındaki bir çocuğa kırbaç cezası vermişti.
Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius da 10 Eylül 2014’te yaptığı açıklamada, IŞİD için, “Bunlar bir devlet değil, bir terörist gruptur. Ben, İslam Devleti terimini kullanmamayı tavsiye ediyorum, çünkü bu terim İslam, İslamiyet ve Müslüman terimlerine çağrışım yapıyor. Bu grup sadece, Arapların söylediği gibi Daesh ya da benim bundan sonra kullanacağım gibi, Daesh katilleri” demişti.
Fabius'un bu sözlerinden sonra, Fransa Cumhurbaşkanı Holland terimi kullanmaya başlamıştı.
ABD Dışişleri Bakanı John Kerry de bir söyleşisinde “ISIS” ya da “ISIL” kısaltmaları yerine, “Daesh”i kullanmayı tercih ettiğini özellikle belirtmişti.
DEAŞ
Bu kısaltma literatüre, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Fransa ziyaretinde kullanması ile başladı.
Erdoğan'ın “adında ‘İslam’ kelimesi geçtiği için IŞİD/DAİŞ kısaltmasını kullanmayacağını” söyledi ve örgüte “DEAŞ” demeye başladı. Erdoğan’ın bu açıklamasından sonra başta Anadolu Ajansı olmak üzere bazı basın kuruluşları da bu kısaltmayı kullanmaya başladı.
Açılımının ve anlamının ne olduğu bilinmiyor.
*** Suriye İnsan Hakları Gözleme örgütünün raporuna göre Ağustos 2014'te örgütün Suriye'deki savaşçı sayısının 50 bin, Irak'taki sayısı ise 30 bindi. ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) ise Eylül 2014'te örgütün Suriye ve Irak'ta toplam 20 bin ila 31 bin 500 arasında savaşçıya sahip olduğunu açıklamıştı. CIA’in Eylül 2015 raporuna göre ise örgütün Suriye ve Irak'taki toplam yabancı savaşçı sayısı 30 bin. Rusya Federal Güvenlik Servisi’nin (FSB) Direktör Yardımcısı Yvgeniy Sısoyev’e göre ise 2015'in ilk yarısında IŞİD'li sayısı 80 bine yaklaştı. 50 bin örgüt üyesi Suriye'de, 30 bini Irak'ta.