1990'dan Bugüne, HEP'ten DTP'ye Kürtlerin Zorlu Siyaset Mücadelesi
HEP, ÖZDEP, DEP, HADEP, DEHAP, Özgür Parti, DTP... 19 yılda yedi parti kurmak, bazen biri kapatılmadan diğerini yedekte açmak zorunda kalan siyasi hareket, bugün yine bir kapatma davasıyla karşı karşıya. İşte tarihçesi...
Demokratik Toplum Partisi (DTP), 4 Ekim'de olağanüstü kongreye gidiyor. Partinin birincil amacı, bini aşkın tutuklu üye ve yöneticisinin yerine yenilerini seçmek. Parti bir yandan da Anayasa Mahkemesi'ndeki kapatma davasının sonuç kararını bekliyor. Bu siyesi hareketin 1990'da Halkın Emek Partisi'yle başlayan zorlu mücadelesinin tarihçesini derledik.
7 Haziran 1990: Halkın Emek Partisi (HEP) kuruldu
3 Temmuz 1992: HEP'e kapatma davası açıldı.
25 Haziran 1992: Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu.
4 Temmuz 1992: ÖZDEP, HEP'e katıldı
7 Mayıs 1993: Demokrasi Partisi (DEP), Yaşar Kaya başkanlığında kuruldu.
27 Haziran 1993: DEP 1.Olağan kongresi yapıldı. Yaşar Kaya Genel Başkan seçildi. 7 Genel Merkez yöneticisi gözaltına alındı.
3 Temmuz 1993: HEP olağanüstü kongresi yapıldı.
10 Temmuz 1993: 18 HEP'li milletvekili Sosyal Demokrat Halkçı Parti'den (SHP) ihraç edildi.
12 Temmuz 1993: 18 HEP milletvekili DEP'e katıldı.
14 Eylül 1993: HEP kapatıldı.
2 Eylül 1993: HEP Parti Meclis Üyesi Habip Kılıç Batman'da öldürüldü.
4 Eylül 1993: DEP Mardin Milletvekili Mehmet Sincar, Batman İl Yöneticisi Metin Can öldürüldü.
16 Eylül 1993: DEP Genel Başkanı Yaşar Kaya Ankara DGM tarafından tutuklandı
16 Eylül 1993: Çeşitli partilerden 14 Belediye Başkanı DEP'e katıldı. SHP'den 8, bağımsızlardan 2, ANAP, DYP, CHP ve DSP'den birer il belediye başkanı, diğerleri ilçe belediye başkanları ydı.
23 Kasım 1993: Anayasa Mahkemesi ÖZDEP'i kapattı.
2 Aralık 1993: DEP'e kapatma davası açıldı. "Devletin ülkesi milletiyle bölünmez bütünlüğü aleyhinde faaliyetlerde bulunduğu" iddiasıyla açılan davada, "DEP'in Barış Çağrısıdır" başlıklı bildiri ve Yaşar Kaya'nın çeşitli konuşmaları gerekçe yapıldı.
12 Aralık 1993: DEP 1. Olağanüstü Kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Hatip Dicle seçildi.
18 Aralık 1994: DEP Genel Merkezi 8 parti binası bombalanarak kullanılmaz hale getirildi.
25 Şubat 1994: DEP seçimlerden çekilme kararını duyurdu.
2-3 Mart 1994: TBMM Genel Kurulu'nda DEP milletvekillerinin dokunulmazlığı kaldırıldı. Milletvekilleri gözaltına alınarak tutuklandı.
HADEP dönemi
11 Mayıs 1994: 40 kurucu üyeyle Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) kuruldu.
16 Haziran 1994: DEP kapatıldı.
2 Haziran 1994: HADEP kurucusu ve Parti Meclisi üyesi Muhsin Melik ve şoförü Mehmet Ayyıldız, gittikleri Urfa'da öldürüldüler.
26 Haziran 1994: HADEP 1.olağan Büyük Kongresi Ankara/Atatürk Spor Salonu'nda yapıldı. Genel Başkanlığa Kurucu üye Murat Bozlak seçildi.
21 Nisan 1996: HADEP İstanbul, Kadıköy'de 70.bin kişinin katılımıyla "Barış Mitingi" gerçekleştirdi.
23 Haziran 1996: HADEP 2. Olağan Büyük Kongresi Atatürk Spor Salonunda 30-35 bin kişinin katılımıyla yapıldı.
24 Haziran 1996: HADEP Genel Başkanı Murat Bozlak'ın tekrar genel başkanlığa seçildiği kongrede, Türkiye Cumhuriyeti bayrağının indirilmesi üzerine Bozlak ve 50 parti meclisi (PM) üyesi sabaha karşı kongre salonundan gözaltına alındılar. Parti Genel Merkezi polis tarafından basılarak arşivlere el konuldu.
4 Temmuz 1996: Bozlak ve PM üyeleri, Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi'nce tutuklanıp cezaevine kondular.
10 Şubat 1998: HADEP Genel Merkezi düzenlenen eğitim semineri ve parti tarafından hazırlanan 1998 takvimi gerekçesiyle, Terörle Mücadele Şubesi polislerince basıldı. 4 seminer katılımcısı gözaltına alındı. Parti arşivlerine el kondu.
12 Şubat 1998: HADEP Genel Merkezi basıldı. Genel Başkan Murat Bozlak, Genel Sekreter Hamit Geylani, Genel Sekreter Yardımcısı M. Zeynettin Önay, Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Satan, Genel Sayman İshak Tepe, Merkez Yürütme Kurulu (MYK) üyesi Ali Rıza Yurtsever ve PM.üyesi Melik Aygül gözaltına alındılar.
16 Şubat 1998: Bozlak ve merkez yöneticileri, Terörle Mücadele Yasası 168/1. maddeden yargılanmak üzere tutuklandı. Ayrıca PM üyeleri Kemal Okutan, Abdullah Varlı, Hasan Doğan da tutuklanarak cezaevine kondu.
1 Kasım 1998: HADEP 3. Olağan Büyük Kongresi, Ankara Yükseliş Koleji'nde yapıldı. Başkanlığa Murat Bozlak tekrar seçildi.
19 Kasım 1998: Bozlak, toplumsal hoşgörü, barış ve demokrasi talepleri ve halkı sağduyulu davranmaya davet eden basın açıklaması nedeniyle tutuklandı.
DGM Savsısı Talat Şalk'ın talimatı ile, HADEP il ve ilçe binaları polis tarafından basıldı. Binalar tahrip edildi, arşivlere el konuldu. Baskınlar sırasında 270'i yönetici olmak üzere, il ve ilçe binalarında bulunan partili ve konuklardan 3 bin 215 kişi gözaltına alındı.
Aynı baskınlarda 13 merkez yöneticisi gözaltına alındı. Parti Genel Sekreteri Ahmet Turan Demir, Genel Başkan Yardımcısı Bahattin Günel ve PM.üyeleri Emine Mısır, Hüseyin Yılmaz ve Şahabettin Özarslaner ve 7 il başkanı tutuklanarak cezaevine konuldular.
06-8 Aralık 1998: HADEP'e yapılan baskıları kınamak amacıyla yapılan 3 günlük açlık grevi süresince birçok il ve ilçe binası polis tarafından basıldı. Yedi Genel Merkez yöneticisi, 249 il ve ilçe yöneticisi, 250 üye gözaltına alındı.2 PM üyesi, 39 yönetici ve 6 üye tutuklandı.
29 Ocak 1999: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, HADEP'in kapatılması için, Anayasa Mahkemesi'ne iddianame sundu. Ayrıca partinin 18 Nisan seçimlerine katılmaması için de Anayasa Mahkemesi'nden önlem alınmasını istedi.
3 Şubat 1999: HADEP aleyhine kapatma istemiyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı'nın iddianamesine karşı, parti Anayasa Mahkemesi'ne itiraz dilekçesi sundu.
Nisan 1999: HADEP yerel seçimlerde bir büyükşehir (Diyarbakır), 6 il belediyesi (Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkari, Siirt, Van) olmak üzere toplam 37 belediye kazandı. Diyarbakır/Lice ve Ağrı/Diyadin belediyelerini de kazanmasına rağmen, sonradan bu belediyeler başka partilere verildi.
Genel seçimlerde, parti toplam 34 milletvekili çıkardı; ancak yüzde ülke 10 barajı nedeniyle Meclis'e giremedi.
28 Haziran 1999: DEP yöneticisiyken, 1 Eylül 1993'te İstanbul'da yazdıkları "Barışa Çağrı" başlıklı basın bildirisi nedeniyle 17 Kasım 1998'de Ankara 1 no.lu DGM'ce verilen cezaların Yargıtay tarafından onanması üzerine, HADEP Genel Başkanı Bozlak ve birçok parti yöneticisine siyasi yasak getirildi.
19 Temmuz 1999: Bozlak, siyaset yasağı getirildiğinden, partiden istifa etti. Ahmet Turan Demir, HADEP Genel Başkan Vekilliği'ne getirildi.
8 Eylül 1999: HADEP 1.Olağanüstü Büyük Kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Ahmet Turan Demir seçildi.
30-31 Ekim 1999: HADEP 3.Kadın Konferansı İstanbul'da 107 delegenin katılımıyla yapıldı.
13-14 Kasım 1999: HADEP 2.Büyük Konferansı İstanbul, Bağcılar'da yapıldı.
19 Şubat 2000: HADEP Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Feridun Çelik, Siirt Belediye Başkanı M. Selim Özalp, Bingöl Belediye Başkanı Feyzullah Karaaslan, sokakta, jandarma tarafından gözaltına alındılar. Belediye binaları jandarma ve polis tarafından arandı. Her üç ilde de gözaltıları protesto etmek amacıyla sokaklara çıkan yüzlerce insan, polis saldırısına uğradı, onlarca kişi yaralandı. Çok sayıda insan gözaltına alındı.
20-24 Şubat 2000: HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, eski Genel Başkan Murat Bozlak ve 16 parti yöneticisine Ceza Yasası'nın 169. maddesinden 3 yıl 9'ar ay hapis cezası verildi.
23 Şubat 2000: Gözaltına alınan üç belediye başkanı, tutuklanarak Diyarbakır Cezaevi'ne kondu.
25 Şubat 2000: HADEP Ağrı Belediye Başkanı Hüseyin Yılmaz, İçişleri Bakanlığı tarafından, Anayasanın 127. maddesi gereğince görevinden uzaklaştırıldı.
28 Şubat 2000: Tutuklanan üç belediye başkanı üst mahkemeye yapılan itiraz üzerine, tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildiler.
21 Mart 2000: Newroz Bayramı Diyarbakır, Batman, İçel ve Adana'da binlerce kişinin katılımıyla kutlandı.
10-11 Nisan 2000: HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, Sosyalist Enternasyonal'in Brüksel'deki toplantısına misafir olarak katıldı.
25 Nisan 2000: HADEP Gençlik Kolları ve HADEP Kadın Kolları resmen kuruldu.
1 Haziran 2000: HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, Ankara/Çankaya ilçe örgütünün düzenlediği Barış Şöleni'nde yaptığı konuşmadan dolayı Ankara 1 No.lu DGM kararıyla 1 yıl hapis ve 800 milyon TL. para cezasına çarptırıldı.
22 Eylül 2000: Demokrasi Hareketi Girişim Grubu'nun yaptığı son toplantıda HADEP'le birleşme eğilimini öne çıkarması üzerine, HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, diğer demokrasi istemlerini de birlikte hareket etmeye, yardımlaşmaya ve dayanışmaya çağırdı.
27 Eylül 2000: Demokrasi Hareketi Girişim Grubu, HADEP Genel Merkezi'nde düzenlediği bir basın toplantısıyla partiye katıldı.50 kişilik bir grupla HADEP'e katılan Demokrasi Hareketi, HADEP 4. Olağan Büyük Kongresine kadar çalışmaları düzenlemek üzere Sedat Aslantaş, Kemal Birlik, Manir Ceylan, Naci Kutlaş, Mehmet Metiner, Altan Tan ve Canip Yıldırım'ı görevlendirildiğini açıkladı.
7 Ekim 2000: HADEP Kadın Kolları 1. Olağan Kongresi, Ankara'da düzenlendi.
26 Kasım 2000: HADEP 4. olağan büyük kongresinde genel başkanlığa tek aday olan Murat Bozlak seçildi.
1 Eylül 2001: Zeynel Durmuş, İstanbul'daki 1 Eylül Barış Günü kutlamaları sırasında polis müdahalesiyle yaşamını yitirdi.
31 Ekim 2001: Ağrı Doğubeyazıt ilçesinde HADEP üyesi belediye işçisi Burhan Koçkar eve gelen polisler tarafından taranarak öldürüldü.
2002: HADEP Sosyalist Enternasyonal'e kabul edildi.
25 Ocak 2001: HADEP Şırnak İli Silopi İlçe Başkanı Serdar Tanış, çağrıldığı jandarma Komutanlığına gittikten sonra, kendisinden bir daha haber alınamadı. İlçe Sekreteri Ebubekir Deniz, aynı konuyla ilgili jandarma komutanlığına gitti ve kendisinden bir daha haber alınamadı.
13 Mart 2003: Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Mumin, HADEP'in, "terör odağı" haline gelmesi" gerekçesiyle, oybirliğiyle kapatıldığını açıkladı.
21 Mart 2002: Mersin'de Newroz kutlamalarına izin verilmedi. HADEP üyeleri Mehmet Şen ve Ömer Aydın yaşamlarını yitirdi.
DEHAP dönemi
24 Ekim 1997: Demokratik Halk Partisi (DEHAP) Veysi Aydın'ın kurucu başkanlığında kuruldu.
11 Ocak 1998: DEHAP 1.Olağan kongresi yapıldı. Veysi Aydın genel başkanlığa seçildi.
9 Mayıs 1998: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Veysi Aydın'ın üyeliğinin düşürülmesi üzerine DEHAP 1.Olağanüstü kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Mehmet Abbasoğlu seçildi.
18 Nisan 1999: Genel ve yerel seçimler yapıldı. DEHAP genel seçimlere katılmadı. Yerel seçimlere kısmi olarak katıldı.
30 Eylül 2001: DEHAP 2. Olağan büyük kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Mehmet Abbasoğlu yeniden seçildi.
Ekim 2002: ANAP'lı Hakkari Yüksekova Esendere Belediye Başkanı Tahir Akarsu DEHAP'a geçti.
7 Ekim 2002: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, Yüksek Seçim Kurulu'na (YSK) DEHAP'ın seçimlere girmesinin engellenmesi için başvuruda bulundu.
27 Ekim 2002: YSK, seçime bir hafta kala, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu'nun başvurusunu reddetti, DEHAP'ın seçimlere katılmasına karar verdi.
3 Kasım 2002: Milletvekili Genel Seçimleri yapıldı. HADEP, demokrasi ve emekçi güçleriyle birlikte DEHAP listelerinden seçime girdi. Yüzde 6,23 oy alarak 50'nin üzerinde milletvekili çıkardı. Yüzde 10 barajı olduğu için meclise milletvekili gönderemedi.
20 Kasım 2002: Tahir Akarsu, geçirdiği trafik kazası sonucu yeğeniyle birlikte yaşamını yitirdi.
17 Ekim 2002: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı'na, DEHAP merkez yöneticileri hakkında, sahte evrak düzenlemekten dava açılması için suç duyurusunda bulundu.
1-2 Şubat 2003: Genel Seçim sonrasında örgüt içi sorunların ve çözüm önerilerinin tartışıldığı 15 bölgesel konferans yapıldı. Bu konferanslardan seçilen 406 delegenin katılımı ile "DEHAP Yeniden Yapılanma ve Çözüm Konferansı" Diyarbakır'da yapıldı.
21 Ocak 2003: DEHAP'ın eski dört yöneticisi hakkında, Ankara 2.Ağır Ceza Mahkemesi'nde, resmi belgelerde birden fazla sahtecilik iddiasıyla dava açıldı.
13 Mart 2003: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, DEHAP hakkında Anayasa Mahkemesi'nde, "örgütlenmesi tamamlamadan seçimlere girdiği" iddiasıyla kapatma davası açtı.
13 Mart 2003: HADEP Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.
26 Mart 2003: 35 HADEP'li belediye başkanı DEHAP'a geçti.
2 Nisan 2003: DEHAP, Kürt sorununun çözümü ve demokratikleşme önerilerini içeren bir deklarasyon yayınladı. Deklarasyonla kamuoyuna duyurulan Kürt sorunu çözüm konferansı için çalışmalara başladı.
29 Nisan 2003: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, ek bir iddianame ile, "yasadışı bir örgütün odağı olduğu" iddiasıyla DEHAP'ın temelli kapatılması için ikinci kez Anayasa Mahkemesi'nde dava açtı.
6 Haziran 2003: Özgür Parti, Ahmet Turan Demir başkanlığında kuruldu.
8 Haziran 2003: DEHAP 2. Olağanüstü Büyük Kongresi yapıldı. Tuncer Bakırhan Genel Başkanlığa seçildi.
10 Haziran 2003: DEHAP, her iki iddianameye karşı cevaplarını Anayasa Mahkemesine sundu.
26 Haziran 2003: Ankara 2.Ağır Ceza Mahkemesi, eski Genel Başkan Mehmet Abbasoğlu, eski Genel Başkan Veysi Aydın ile eski Genel Sekreterler Nurettin Sönmez ve Ayhan Demir'i, TCK 342/1 ve 80.maddelerinden cezalandırdı.
5-6 Temmuz 2003: Çeşitli aydın, siyasetçi ve akademisyenlerin de katıldığı Kürt Sorunu Çözüm Konferansı, Dedeman Oteli'nde yapıldı.
22 Eylül 2003: Genel Başkan Tuncer Bakırhan, Almanya'daki Kürt Kültür Festivaline katıldığı gerekçesiyle ifadesi alınmak üzere savcılığa çağrıldı. Bir gün önce ise, aynı gerekçe ile evi basılan Özgür Parti Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, ifadesi alınmak üzere gözaltına alındı. Genel Başkanlar, bir gün sonra tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldılar.
10 Ekim 2003: Kürt sorununun çözümü ve demokratikleşme konusunda çözüm önerilerinin bulunduğu yol haritası, Bakırhan tarafından açıklandı.
30 Ekim 2003: DEHAP eski Genel Başkanı Mehmet Abbasoğlu ve Eski Genel Sekreteri Nurettin Sönmez, 1 yıl 11 aylık cezalarına çekmek üzere cezaevine girdiler.
11 Kasım 2003 : DEHAP ve Özgür Parti Genel Başkanları Tuncer Bakırhan ve Ahmet Turan Demir, bir grup avukatla birlikte Haymana'ya giderek cezaevindeki DEHAP eski yöneticilerini ziyaret etti.
29 Ocak 2004: Demokratik Güç Birliği kuruldu. DEHAP, SHP, ÖDP, EMEP, SDP ve Özgür Parti genel başkanları düzenledikleri ortak basın toplantısıyla 28 Mart yerel seçimlerinde ortak hareket etmek üzere "Demokratik Güç Birliği" kurduklarını kamuoyuna açıkladılar.
7 Şubat 2004: DEHAP-SHP ortak seçim bildirgesi açıklandı.
5 Mart 2004: Demokratik Güç Birliğine destek verdiğini açıklayan DEHAP seçimlerden çekildi.
28 Mart 2004: Yerel seçimler yapıldı. DEHAP Demokratik Güç Birliği adına seçime giren SHP listelerinden seçime girdi. SHP, DEHAP, Özgür Parti, SDP, ÖDP, EMEP bloku, 5 il, 33 ilçe, 31 belde belediye başkanlığı kazandı.
8 Nisan 2004: DEHAP Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, kapatma davası için son sözlü savunmayı Anayasa Mahkemesi'nde yaptı.
11 Ağustos 2004: Eski Genel Başkan Mehmet Abbasoğlu ve Genel Sekreter Nurettin Sönmez Haymana Cezaevi'nden tahliye edildiler. Abbasoğlu ve Sönmez 9 ay 11 gün tutuklu kaldılar.
19 Kasım 2005: DEHAP 3.Olağanüstü Büyük Kongresi yapıldı. Kongrede parti feshedildi.
26 Haziran 2007: Özgür Parti Feshedildi.
DTP dönemi
Demokratik Toplum Partisi (DTP) 9 Kasım 2005'te Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk'un eşbaşkanlığında kuruldu; 25 Haziran 2006'da 1. Büyük Kongresi'ni düzenlendi.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, 16 Kasım 2007'de parti hakkında kapatma davası açtı. Dava henüz sonuçlanmış değil.
DTP, 22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde yüzde 10 ülke barajı engelini aşmak için, bağımsız adaylarla seçime girdi. 20 milletvekili çıkardı. Milletvekilleri daha sonra Meclis'te DTP grubunu kurdular.
Parti, 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde de 99 belediye başkanlığı kazandı.